Thương Ưởng khuyến khích người dân tố giác lẫn nhau Cải cách của Thương Ưởng được chia thành hai giai đoạn. Giai đoạn đầu diễn ra từ năm 359 TCN đến năm 350 TCN. Nội dung chính của đợt cải cách này tập trung vào việc khen thưởng nông nghiệp, trừng phạt thương nghiệp, và khuyến khích quân lính lập công, trong khi hạn chế quyền lực của quý tộc. Cụ thể, thông qua việc khen thưởng nông nghiệp, quốc gia đã thu được nhiều thuế và lương thực hơn. Ông cũng khen thưởng quân lính có thành tích, bất kỳ ai lập được công trạng trên chiến trường hay chém được đầu quân địch sẽ được thăng cấp.

Tư tưởng của Thương Ưởng muốn biến bách tính thành “gian dân”. Ảnh: Sohu.

Thời kỳ đó, tước vị ở nước Tần có 20 cấp bậc. Những người có tước vị được phép ngồi xe ngựa sang trọng và mặc trang phục đẹp, trong khi những người không có công trạng chỉ có thể đi xe bò và mặc quần áo thô sơ. Đây là quy định của thời đó. Thương Ưởng đã khuyến khích quân Tần chiến đấu liều lĩnh, khiến quân đội trở nên hung ác và tàn bạo. Trong “Thương quân thư” có đoạn viết: “Quân dân ra chiến trường, như sói đói nhìn thấy thịt, liền xông vào muốn ăn”. Để tăng cường sự kiểm soát, Thương Ưởng đã thiết lập một hệ thống giám sát. Ông chia dân cư thành các nhóm, mỗi năm nhà thành một ngũ và mười nhà thành một thập, yêu cầu các nhà giám sát lẫn nhau. Nếu một nhà vi phạm, những nhà khác phải báo cáo, nếu không sẽ bị xử phạt nghiêm khắc. Nếu tố giác thành công, người tố cáo sẽ được thưởng tước vị như một chiến công. Thương Ưởng đã khuyến khích người dân tố giác lẫn nhau, tạo ra sự nghi ngờ và không tin tưởng giữa cộng đồng. Mục đích của Thương Ưởng là gì? Ông muốn bách tính trở thành “gian dân” – những kẻ không còn tin tưởng lẫn nhau và phải dựa vào quyền lực để cảm thấy an toàn. Ông tin rằng nếu mọi người đều lương thiện, thì họ sẽ sống hòa thuận, nhưng nếu họ trở thành “gian dân”, họ sẽ chỉ còn biết dựa vào chế độ. Như trong “Thương quân thư” đã nói: “Dùng thiện lương thì dân thân với dân, dùng gian ác thì dân thân với… chế độ”. Thương Ưởng đã tạo ra một xã hội mà người dân chỉ còn biết gần gũi với quyền lực. Để duy trì quyền lực, ông đã áp đặt nhiều biện pháp hạn chế tự do tư tưởng và ngôn luận của người dân, khiến họ trở nên yếu đuối và ngu muội. Ông tin rằng, với sự nghèo khó, chỉ cần một chút lợi ích nhỏ cũng có thể khiến người dân dễ dàng bị dụ dỗ. Cuối cùng, Thương Ưởng đã thành công trong việc biến bách tính nước Tần thành những người chỉ ham mê chiến tranh và sẵn sàng chinh phạt các nước khác. Có thể nhiều người cho rằng việc đốt sách là do Lý Tư hay Tần Thủy Hoàng thực hiện, nhưng thực tế, vào lần cải cách thứ hai năm 350 TCN, Thương Ưởng đã cho đốt “Thi kinh”, “Thượng thư” và nhiều tác phẩm của Bách gia. Qua những cải cách này, Thương Ưởng đã đưa nước Tần đến con đường chinh phục.