Thương Ưởng đã khuyến khích người dân tố giác lẫn nhau Cải cách của Thương Ưởng được chia thành hai giai đoạn, với giai đoạn đầu diễn ra từ năm 359 TCN đến năm 350 TCN. Nội dung chính của đợt cải cách này tập trung vào việc khen thưởng và khuyến khích nông nghiệp, trừng phạt thương nghiệp, khen thưởng quân lính có công, và hạn chế quyền lực của quý tộc. Thông qua các biện pháp khen thưởng cho nông nghiệp, nhà nước đã thu được nhiều thuế và lương thực hơn. Thương Ưởng đã khen thưởng quân lính lập công, với bất kỳ ai có thành tích chiến đấu hoặc chém được đầu quân địch sẽ được thăng cấp.

Tư tưởng của Thương Ưởng muốn biến bách tính thành “gian dân”. Ảnh: Sohu.

Thời điểm đó, nước Tần có 20 cấp bậc tước vị. Người có tước vị có thể ngồi trên xe ngựa sang trọng, mặc quần áo đẹp. Ngược lại, những ai không có công trạng trên chiến trường, bất kể họ có nhiều tiền đến đâu, cũng chỉ có thể ngồi xe bò và mặc quần áo thô sơ. Đây là quy định xã hội lúc bấy giờ. Thương Ưởng đã khuyến khích quân đội Tần liều lĩnh trong chiến đấu. Kết quả là quân lính luôn dũng cảm, như “sói đói nhìn thấy thịt”, sẵn sàng lao vào chiến đấu để giành chiến thắng. Nhiều người đã mô tả quân đội nước Tần là “hung ác tàn bạo”, và nguyên nhân là do chính sách của Thương Ưởng. Ông còn đưa ra một biện pháp khác: tổ chức người dân thành các nhóm. Năm nhà sẽ thành một ngũ, mười nhà thành một thập, với nhiệm vụ giám sát lẫn nhau. Nếu một nhà phạm tội, chín nhà còn lại phải chịu trách nhiệm báo cáo. Nếu không báo cáo, họ sẽ bị xử phạt nặng nề. Người tố giác sẽ được thưởng tước vị như thể đã giết được kẻ thù. Thương Ưởng đã khuyến khích người dân tố giác nhau, một hành động mà thường bị xem là xấu xa, nhưng thông qua đó, ông đã kiểm soát được xã hội. Mục đích của Thương Ưởng là gì? Tại sao ông lại coi người dân thời bấy giờ là “gian dân”? Ông cho rằng nếu bách tính đều tốt bụng, họ sẽ sống hòa thuận với nhau. Nhưng nếu tất cả đều “gian dân”, họ sẽ sống trong sự nghi ngờ lẫn nhau và cảm thấy không an toàn. Khi đó, họ sẽ phải dựa vào quyền lực để có cảm giác an toàn. Trong “Thương quân thư”, có đoạn viết: “Dùng thiện lương thì dân thân với dân, dùng gian ác thì dân thân với chế độ”. Thương Ưởng muốn biến người dân thành “gian dân” để họ có thể phụ thuộc vào chế độ. Để duy trì quyền lực, Thương Ưởng đã áp đặt nhiều quy định, như cấm tự do tư tưởng, ngôn luận và di chuyển của người dân. Ông muốn người dân trở nên yếu đuối, nghèo nàn và ngu dốt. Thương Ưởng tin rằng, với những biện pháp này, ông có thể dễ dàng kiểm soát người dân. Cải cách của ông đã đạt được hiệu quả như mong muốn. Mặc dù một số người cho rằng việc đốt sách là do Lý Tư hay Tần Thủy Hoàng thực hiện, nhưng thực tế, vào lần cải cách thứ hai vào năm 350 TCN, Thương Ưởng đã cho đốt “Thi kinh”, “Thượng thư” và nhiều tác phẩm của Bách gia. Nhờ những cải cách này, Thương Ưởng đã biến người dân nước Tần thành một đội quân chỉ biết đến chiến tranh. Ông nhận định đây là thời điểm thích hợp để nước Tần tiến hành chinh phạt các nước khác, dẫn đến sự trỗi dậy của nước Tần trong lịch sử.