Họ Nguyễn là một trong những họ lớn nhất tại Việt Nam, và cũng là họ phổ biến trong cộng đồng người Á Đông. Mặc dù họ này cũng xuất hiện ở Trung Quốc và Triều Tiên, nhưng số lượng thành viên ở đó chỉ chiếm một phần nhỏ so với Việt Nam. Theo cuộc điều tra dân số năm 2022, trên toàn thế giới có hơn 90 triệu người mang họ Nguyễn, và con số này đã vượt qua 100 triệu vào năm 2023. Tại Việt Nam, họ Nguyễn chiếm khoảng 40% dân số, là dòng họ đông nhất quốc gia. Trên toàn cầu, họ Nguyễn đứng thứ 4 về số lượng, chỉ sau các họ Lý, Trương và Vương của Trung Quốc.
Không chỉ đông đảo, họ Nguyễn còn có một lịch sử lâu đời tại Việt Nam với nhiều nhân vật nổi tiếng và anh hùng dân tộc. Một trong những cái tên tiêu biểu là Đức Thánh Tản Viên – Nguyễn Tuấn, người được tôn vinh vì tài năng và lòng yêu nước.
Về nguồn gốc của dòng họ Nguyễn, Hội người họ Nguyễn đã thu thập nhiều tài liệu chứng minh rằng Kinh Dương Vương chính là thủy tổ của dòng họ này. Kinh Dương Vương (Nguyễn Quảng) là người sáng lập ra nước Xích Quỷ vào năm 2879 TCN. Ở Bắc Ninh hiện nay, vẫn còn nhiều di tích văn hóa và lịch sử liên quan đến Kinh Dương Vương như Luy Lâu, đền thờ, lăng mộ tại thôn Á Lữ, xã Đại Đồng Thành, huyện Thuận Thành; chùa Phật Tích ở xã Phật Tích, huyện Tiên Du; và chùa Keo tại xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành.
Kinh Dương Vương không chỉ là thủy tổ của họ Nguyễn mà còn được coi là thủy tổ của dân tộc Việt Nam. Theo truyền thuyết, ông tên thật là Lộc Tục, đã thành lập nhà nước sơ khai đầu tiên vào năm Nhâm Tuất (khoảng 2879 TCN), đặt tên quốc gia là Xích Quỷ và xây dựng kinh đô tại Hồng Lĩnh (nay là Ngàn Hống, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh). Sau đó, kinh đô được dời về Ao Việt (Việt Trì).
Ông đã truyền ngôi cho con trai là Lạc Long Quân, và sự nghiệp vĩ đại của Kinh Dương Vương được tiếp nối bởi Lạc Long Quân cùng các vua Hùng.
Đồng thời, trong các chi phái thuộc hậu duệ của Nguyễn Bặc, có nhiều ý kiến cho rằng ông chính là Đức Thái, thủy tổ của dòng họ Nguyễn Đại Tông. Nguyễn Bặc là con trai của Nguyễn Thước, gia tướng của Dương Đình Nghệ. Theo luồng ý kiến này, Nguyễn Trãi, các chúa Nguyễn và vua Nguyễn cũng là hậu duệ của dòng họ này.